Czy moralność jest ekologiczna?

Tezy do dyskusji na panel

Czy ekologii potrzebna jest moralność?

Cel: Pragniemy wskazać na wartości moralne, które kształtują człowieka jako świadomego i odpowiedzialnego zarządcy dóbr natury.

Osoba ludzka posiada szczególne dary natury: rozumu, oceny moralnej i wolnego działania. Dary te dają człowiekowi prawo uczestniczyć w rozważaniach o ekologii, szczególnie w jej wymiarze antropologicznym, etycznym i moralnym.

Ziemia jak matka żywi nas i chowa (św. Franciszek), ale też protestuje z powodu zła, jakie jej wyrządza zły człowiek gospodarką rabunkową, dewastowaniem i ograbianiem. Nigdy w historii świata nie traktowaliśmy źle środowiska i nie okaleczyliśmy tak naszego wspólnego domu, jak miało to miejsce w ciągu ostatnich dwóch stuleci (53). W tej sytuacji ludzkość musi uświadomić sobie konieczność zmiany stylu życia, produkcji i konsumpcji (23). Degradacja środowiska przyrodniczego i ludzkiego oraz degradacja etyczna, są ze sobą ściśle powiązane (56). Egzystencja ludzka opiera się na trzech podstawowych relacjach: z Bogiem, z ludźmi i z ziemią (66). Te trzy podstawowe relacje niszczy dziś człowiek...! Obok dziedzictwa przyrodniczego również zagrożone jest dziedzictwo historyczne, artystyczne i kulturowe. Ekologia zakłada troskę o oczyszczenie myślenia ludzkiego z szeroko rozumianej kultury śmierci, z negatywnej oceny wszystkiego i z działania, jako świadomego mordercy wszystkiego co żyje, gdy człowiek świadomie niszczy różne formy życia w przyrodzie, dla zaspokojenia chwilowego swego zysku. A więc czas na ekologię ludzkiego myślenia i zachowania. Człowiek, jako świadomy podmiot życia społecznego ma moralny obowiązek odpowiedzialności za własne czyny. Zwróćmy też uwagę, że ludzka ekologia jest ściśle powiązana z pojęciem dobra wspólnego.

Ekologiczny kryzys jest dramatyczną konsekwencją niekontrolowanej i nieodpowiedzialnej działalności człowieka, co może doprowadzić do zniszczenia środowiska, a nawet samego człowieka. Grozi nam doprowadzenie do katastrofy ekologicznej. Stąd pilna potrzeba radykalnej zmiany w zachowaniu człowieka. Ciągle zbyt mało wagi przywiązuje się do warunków moralnych w ekologii ludzkiej.

Powinniśmy ukształtować w człowieku pewien styl życia, wprowadzić go w świat wartości moralnych, podjąć trud kształcenia sumienia w kierunku odpowiedzialności za swoje myślenie i działanie. Mamy bowiem nadzieję, że przez wzgląd na wyższe wartości człowiek uszanuje świat natury, zrozumie ludzi inaczej myślących i wykaże szacunek ludzi wierzących, jakie mają oni do Stworzenia. Bowiem niedoskonałość w człowieku rodzi nieodpowiedzialne działania. 

Jesteśmy coraz bardziej świadomi, że same działania prawne, techniczne, przepisy, ustawy, a nawet skuteczna kontrola, nie ograniczą złych zachowań człowieka. W trosce o nasz wspólny dom, nawet kupno jest zawsze aktem moralnym, a nie tylko ekonomicznym (206). Ktoś to ujął w prostych słowach: „U kogo kupujesz, tego finansujesz”. Potrzebne jest tu dogłębne myślenie, postępowanie i nowe nawyki – są to zobowiązania edukacyjne. W programach rozwoju i nauczania czas jest ważniejszy niż przestrzeń (178). Warto też zauważyć, że zagrożenie ekologiczne wynika też z nieodpowiedzialnego wykorzystania zdolności człowieka i jego potrzeba indywidualnych, a także społecznych.

Wydaje się, że wybiła godzina w historii naszej planety, godzina szukania nowego porządku, nowego szacunku do życia i miłości, do matki ziemi...! Szukanie szczególnie w zachowaniu człowieka. W wielkim dramacie ekologicznym jest nadzieja w człowieku zdolnym do wyzwolenia z egoizmu, do odrodzenia moralnego, wrażliwego na dobro wspólne i poszukującego nowych dróg do prawdziwej wolności. Te osobowe zdolności wynikają z prawdy antropologicznej, że godność ludzka jest niezniszczalna i zawsze może się o odrodzić w słabym i grzesznym człowieku. Kryzys ekologiczny jest wezwaniem do głębokiego, wewnętrznego nawrócenia ekologicznego każdego człowieka. Oczyszczenie myśli, ukazanie wyższych wartości, prawdziwie wolnego wyboru do odpowiedzialnego działania... – wszystko są to drogi prowadzące do ekologii człowieka i świata. Konieczne jest wychowanie moralne do odpowiedzialności z przekonaniem, że nowe etyczne modele myślenia, realnie wpływają na ludzkie zachowanie (215). Mówiąc o wychowaniu moralnym do odpowiedzialności za ekologię mamy na myśli prezentowanie na co dzień postaw proekologicznych i to od najmłodszych lat, umiłowanie stron rodzinnych, podziw dla przyrody, szczególnie przyrody ojczystej, humanitarne postępowanie wobec zwierząt, szacunek dla przyszłych pokoleń i ład moralny na styku człowiek-przyroda. Jan Paweł II stwierdził w tej kwestii, co następuje: „w odniesieniu do widzianej natury jesteśmy poddani nie tylko prawom biologicznym, ale także moralnym, których nie można bezkarnie przekraczać”.

Sumienny system zarządzania światem przez ludzi o wysokiej kulturze daje światło w tunelu na uzasadnione nadzieje, że lepszy świat zbudują ludzie sumienia, etyki i moralności. W tym kontekście niezbędne jest dojrzewanie moralne wpływowych jednostek i instytucji międzynarodowych (175). Dojrzewanie etyczne i moralne na różnych instytucjach i społecznościach do tego powołanych.

Ziemia jest wspólnym dziedzictwem. Nie można mówić o zrównoważonym rozwoju bez solidarności między pokoleniami.  Ziemia i kultura, którą otrzymaliśmy należy również do tych, którzy przyjdą po nas. Powstaje pytanie, jaki świat chcemy przekazać naszym dzieciom...? Nie może to być zbyt wiele gruzów, pustyń i śmieci (161). Współzależność międzynarodowa zmusza nas do myślenia o jednym świecie zamieszkującym wspólnym dom (164). Stwierdzić należy, że świadomość zagrożeń wynikających z degradacji środowiska jest coraz powszechniejsza. O sukcesie decydujemy dziś my wszyscy, bo w konsekwencji decyduje katalog wartości, składający się na moralność w ogóle, także w sferze ekologii.

opracował ks. dr Józef Stec

Ps. Tekst powstał w oparciu o Encyklikę Papieża Franciszka, Laudato SI’. Jeśli te zagadnienia są dla ciebie ważne, zapraszamy na panel dyskusyjny w piątek 26 maja 2017 r. na godz. 17.00 do Pałacu w Bukowcu, siedziby Związku Gmin Karkonoskich przy głównej drodze z Jeleniej Góry do Karpacza. Zgłoszenia do 15 maja na adres: jasinski.boguslaw@gmail.com.

Szczegóły programu czytaj: www.swietomatki.pl

Zaproszenie organizatora do uczestnictwa

w panelu dyskusyjnym nt. „Czy moralność jest ekologiczna?”

Podstawowym problemem  jest to, czy wartości etyczne są efektem pewnej niepisanej umowy społecznej, czy też wynikają z oczywistego faktu samego istnienia człowieka. Gdyby bowiem przyjąć, że sfera moralności całkowicie zależna jest od konwencji umysłowych, wówczas dopuszczamy element relatywizmu, który z definicji jest nie do przyjęcia na gruncie reguł i praw moralności. Z drugiej też strony trudno nam sobie wyobrazić wyprowadzenie jakichkolwiek wartości z samego istnienia. Jednym słowem pytanie naczelne brzmi: czy wartości etyczne są naturalne, czy też konwencjonalne? Zagadnienie to chcemy przedstawić w świetle ustaleń tzw. ekologii głębokiej oraz filozofii ekologicznej. Przewidujemy wystąpienia przedstawicieli środowisk akademickich z kraju i zagranicy.

dr Bogusław Jasiński